نشست مدیریت پسماند کشور، چالش‌ها و راهکارها با حضور جمعی از صاحبنظران حوزه محیط زیست فرهنگستان علوم و تنی چند از مسئولان اجرایی در محل این فرهنگستان برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ما، محمد حسن پنجه شاهی، عضو فرهنگستان علوم به نیابت از دکتر جلال شایگان، رئیس شاخه بین گروهی محیط زیست این فرهنگستان در سخنانی با بیان اهمیت موضوع پسماند گفت: تاریخچه مدیریت پسماند به سال ۱۲۸۲، که نظافت شهری به عهده بلدیه بود، بازمی گردد. از اوایل دهة ۱۳۶۰ سازمان بازیافت در کلانشهرها ایجاد شد و در سال ۱۳۸۳هم قانون مدیریت پسماندها در مجلس به تصویب رسید.
وی ادامه داد: از دیدگاه قانون مدیریت پسماند، پسماندها شامل پسماندهای پزشکی، ویژه، کشاورزی و صنعتی می‌شوند. سرانه تولید پسماند شهری در ایران و خاورمیانه نشان می‌دهد وضعیت ایران نسبت به دیگر کشورها، بهتر است. البته این مساله قابل تحلیل است، شاید یکی از علل آن میزان مصرف متناسب با توان اقتصادی باشد. کما اینکه ما در مقایسه با سوریه و یمن پسماند بیشتری تولید می‌کنیم.
پنجه شاهی گفت: در سال ۱۳۹۷میزان پسماند خشک در کلانشهرها ۳۵ درصد و پسماند تر ۶۵ درصد بوده است. از پسماند تر ۱۲ درصد آن به کمپوست و از پسماند خشک ۵ درصد آن بازیافت می‌شود. میزان دفن پسماند ۷۰ درصد وزنی است که ۶ میلیون تن گاز گلخانه‌ای در سال تولید می‌کند.
وی با اشاره به اینکه از لحاظ روش‌های پردازش پسماند در خاورمیانه دارای وضعیت نامناسبی هستیم، اظهار داشت: ما چون کشور صنعتی نیستیم، پسماند صنعتی‌مان در مقایسه با جهان پایین است. پسماند کشاورزی ما هم به دلیل روش‌های غیراصولی کشاورزی، بالاست و چهار برابر متوسط جهانی هم نخاله ساختمانی تولید می‌کنیم. پسماند پزشکی ما هم پنج برابر متوسط جهانی است. مهمترین چالش ما در مدیریت پسماند، عدم اصلاح الگوی مصرف و کاهش تولید پسماند، عدم اجرای صحیح تفکیک پسماند از مبداء، عدم تدوین برنامه اجرایی جامع و نظام یافته مدیریت پسماند توسط شهرداری‌ها، عدم مدیریت صحیح پسماندهای محصولات باغی و زراعی و عدم تفکیک اصولی پسماند پزشکی است.
مسعود احمدی، مشاور رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور در امور مدیریت پسماندها، سخنران دیگر این مراسم بود که با ارائه وضعیت پسماند شهری در کشور و برنامه‌های دولت، گفت: از حدود یک ماه پیش سازمان جدیدی در امور دهیاری‌ها و شهرداری‌های وزارت کشور در حال شکل گرفتن است که بنا دارد مدیریت پسماند را مورد بازبینی قرار دهد.
وی تاکید کرد: بعضاً می‌شنویم میزان تولید پسماند در ایران خیلی بالاتر از سرانه جهانی است در حالی که به دلیل شرایط اقتصادی یا دیگر مسائل در این زمینه، کشور ما اول نیست. در شهرها روزانه حدود ۴۵ هزار تن پسماند تولید می‌شود و سرانه تولید پسماند برای هر نفر ۷۶۰ گرم است، در روستاها هم روزانه ۱۰ هزار تن تولید پسماند داریم که به ازای هر نفر ۴۸۰ گرم است.
احمدی تصریح کرد: سیاست وزارت کشور از سال ۸۷ این است که مراکز دفن را کنترل و تأسیسات مدیریت پسماندی را ایجاد کنیم که دارای توجیه بیشتری باشد. از اینرو کشور دارای ۳۰۵ پهنه مدیریت پسماندی است. ۷۰۰ محل دفن، ۴۲ تأسیسات پردازش، ۳۸ کارخانه کمپوست، دو نیروگاه زباله‌سوز فعال، دو نیروگاه در دست احداث و دو واحد پردازش پسماندهای ساختمانی هم داریم.
به گفته وی، از کل پسماند عادی کشور حدود ۶ر۲۹ درصد بازیافت می‌شود و ۷۲ درصد دفن می‌شود که حدود ۵ درصد آن دفن بهداشتی و در حال حاضر فقط ۱۰ درصد پسماندهای ما از مبداء تفکیک می‌شوند.
احمدی گفت: با روی کار آمدن دولت جدید، وزیر کشور سیاست‌های جدید مدیریت پسماند عادی را طی ۱۰ بند، ابلاغ کرد. باید به سمتی برویم که تأسیسات متمرکزی برای پردازش و مدیریت پسماند داشته باشیم. باید کاهش تولید را بیش و پیش از هر چیزی مد نظر قرار دهیم و پس از آن هم مسأله تفکیک از مبداء بسیار اهمیت دارد. در سالهای اخیر مراکز غیررسمی جمع‌آوری پسماند خشک خیلی گسترش یافته است. اکنون در شهرها و روستاها می‌بینید که افراد به صورت غیررسمی به این موضوع ورود می‌کنند.
وی ادامه داد: در بحث نظافت شهری، چالش عمده‌ای را نداریم و شهرداری‌ها در بحث جمع‌آوری هم مشکلی خاص ندارند، مسأله ما مدیریت پسماند است. پیش‌بینی شده که ۷۰۰ محل دفن را به ۳۵ محل برسانیم و واحدهای پردازش و کمپوست را افزایش دهیم.
وی افزود: در وزارت کشور به دنبال آن هستیم که به یک مدل مالی برسیم که سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پسماند را توجیه‌پذیر کند. در کشورهای دیگر به پسماند به عنوان یک زیرساخت می‌پردازند. مثل ترکیه که با هزینه زیاد در این بخش به دنبال گرفتن بهترین نتیجه زیست‌محیطی است.
با اینکه دانشگاه‌های خوب و افراد متخصص داریم، نتوانستیم ارتباط خوبی بین بخش‌های دانشگاهی و اجرایی ایجاد کنیم و این یکی از مهمترین چالش‌های ما در حوزه مدیریت پسماند است. در کشورهای پیشرفته، هدف اصلی و اساسی، کاهش تولید پسماند است و به همین دلیل، تمام تولیدکنندگان موظف به تولیداتی هستند که کمترین پسماند را داشته باشد، موضوعی که ما از اساس از آن غافلیم .
پسماند و آلودگی همه جانبه محیط زیست
حسن پسندیده، مدیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست هم با اشاره به چالش های زیست محیطی عدم دفع اصولی پسماندها گفت: آلودگی خاک، هوا، تخریب منابع طبیعی و تنوع زیستی از جمله چالش‌هایی است که در محیط زیست با آن مواجه‌ایم. بنابراین برای تنظیم روابط خودمان با طبیعت باید در جهتی حرکت کنیم که کمترین تعارض را داشته باشیم.
وی خاطرنشان کرد: پسماند یک موضوع فراگیر است که در همه بخش‌های شهری و روستایی، اقتصادی، کشاورزی و صنعتی قابل بحث است. موضوع پسماندها به عنوان یک چالش مطرح است و ما در این زمینه بعد از گذشت ۲۰ سال از تدوین و تصویب قانون، هنوز چالش اساسی داریم.
به گفته پسندیده، نفوذ شیرابه‌ها در خاک و آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی از مهمترین اثرات اجرا نشدن صحیح قانون مدیریت پسماندها است که اثرات سوء بهداشتی و محیط زیستی دارد.
وی افزود: گازی مثل گاز متان در نتیجه دفن غیراصولی پسماندها ایجاد می‌شود که یکی از مهمترین گازهای گلخانه‌ای است که سبب گرمایش زمین می‌شوند.
یک زباله‌سوز در صورت نداشتن استانداردهای لازم موجب انتشار ۲۷ نوع انواع فلزات سنگین و ترکیبات سرطان‌زا می‌شود. مدیریت نادرست پسماندها سالانه حدود ۴۴۸ هزار میلیارد ریال خسارت به منابع زیستی وارد می‌کند. کشورهای توسعه یافته و برخی از کشورهای در حال توسعه حدود ۷۰ درصد زباله خود را بازیافت می‌کنند و این رقم در کشور ما حدود ده درصد است و براساس آمار و اطلاعات، ۷۲ درصد پسماندها به صورت تلمباری دفع می‌شوند.
پسندیده خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین خلاءهای قانون مدیریت پسماندها بازدارنده نبودن جرایم ناشی از تخلف از این قانون است. یعنی گاهی متخلفان که با جان مردم و محیط زیست بازی می‌کنند جریمه ۵۰ هزار تا ۱۰ میلیون تومان می پردازند که این جریمه اصلاً بازدارنده نیست.
ناصر طالب بیدختی، استاد دانشگاه شیراز و عضو فرهنگستان علوم، دیگر سخنران این مراسم، در ارائه‌ای با عنوان راهکارهای بهبود مدیریت و ارتقای جایگاه کشور براساس تجربیات خارجی در حوزه مدیریت پسماندها گفت: هر ۳۰ ثانیه یک نفر در دنیا به دلیل مشکلات سوء مدیریت پسماندها، می‌میرد و یکی از چالش‌های مهم دنیا، مدیریت غیررسمی پسماندها است. پسماندهای ویژه یا خطرناک صنعتی، پتروشیمی، بیمارستانی و کشاورزی هم یک معضل اساسی است.
وی در ادامه روش‌های مختلف تجربیات مدیریت پسماند در دنیا را با ارائه نمونه های مطالعاتی توضیح داد.
غفلت از پسماند تر
رضا نقوی، معاون مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران هم در سخنانی گفت: در فرآیند مدیریت پسماند شهر تهران، نوآوری‌هایی مانند اولین زباله‌سوز، اولین «ام آر اف» سطح شهر را داریم. از سال ۹۸ تولید زباله در کشور، روند کاهشی دارد. رویکرد ما در مدیریت بیشتر معطوف به پسماند خشک است و بعد پسماند تر را که بیشترین اثرات زیست‌محیطی را هم دارد، رها می‌کنیم. باید روی مردم در این بخش کار کنیم.
وی در ادامه از تجربه مدیریت پسماند در روش« هاضم» در یک مورد خاص اجرایی صحبت کرد.
ضرورت مشارکت مردم
احمد بختیاری، مدیر انجمن سازمان مردم نهاد «خانه نجات ایران» هم با معرفی یک تجربه موفق از مشارکت مردمی در امر بازیافت و کاهش تولید پسماند با معرفی انجمن خود، لزوم مشارکت جویی از مردم برای حل مشکل پسماند را هدف پویش پاکسازی زمین معرفی کرد و گفت: رها نکردن زباله در طبیعت، کاهش تولید زباله، تفکیک در مبداء و استفاده از جایگزین‌های پایدار از مهم ترین دغدغه های ماست.
وی گفت: فروشگاه بدون پلاستیک، هزار خانواده پسماند صفر، ایجاد مراکز خرید پسماند با حمایت مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی در یک نمونه خاص در شهرستان کهنوج و بانک اهدای لوازم ورزشی هم برخی از پروژه‌های در حال اجرای ماست.
نادر مختارانی، استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس کارگروه اتاق فکر تغییر اقلیم و محیط زیست فرهنگستان علوم، آخرین سخنرانی بود که با بیان اهداف تشکیل این اتاق گفت: وقتی در بحث‌های محیط زیستی صحبت از پسماند می‌شود، موضوع آلاینده‌های اتمسفری، تولید فاضلاب، بحث آلودگی خاک و آب، زشتی منظر و تخریب سیما را هم داریم. همین پیچیدگی باعث شده در مسائل محیط زیستی، مدیریت پسماند در اولویت قرار گرفته است. به همین دلیل اتاق فکر تغییر اقلیم و محیط زیست و بحث کارگروه مدیریت پسماند، تشکیل شده است.
ما لیستی از متخصصان را انتخاب کردیم و قرار شد در خدمت افراد منتخب باشیم. اولین جلسه هفته گذشته تشکیل شد و هدف ارائه راه‌حل برای مشکلات است. قرار شد تا پایان سال هم هر ماه دو بار جلسه داشته باشیم.
وی در پایان گفت: معتقدم باید با یک برنامه‌ریزی دراز مدت مشکل مدیریت پسماند را حل کنیم، چون مشکلات امروز ناشی از بی‌توجهی ۶۰ ساله به بحث پسماند است.
