کتاب «مقدمه‌ای بر تحلیل ریسک زمینلرزه» تألیف آقای دکتر مهدی زارع (استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم) و مهندس فرناز کامران‌زاد (دانشجوی دکتری مهندسی معدن دانشکده فنی دانشگاه تهران) می‌باشد که در تیر 1396 به‌صورت چاپ اول توسط انتشارات کیمیاخردپارس در 1000 نسخه منتشر شده است. این کتاب، سومین کتاب مشترک دو نویسنده مذکور است که با زبانی ساده به بیان مفاهیم مرتبط با ریسک زمینلرزه، روش‌های تحلیل ریسک و سایر جنبه‌های مربوط به آن می‌پردازد.
حوادث ناشی از پدیده‌‌های طبیعی بر اثر تغییرات در پوسته کره زمین رخ می‌دهد و همه ساله علاوه بر خسارات فراوان در جهان، هزاران قربانی بر جای می‌گذارد. کشور ما ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی، شرایط اقلیمی و وضعیت زمین‌شناختی، جزء 10 کشور حادثه‌خیز جهان است. وقوع بحران‌های طبیعی سالانه بین سه تا پنج هزار میلیارد تومان به کشور خسارت وارد کرده و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. قرارگیری ايران در نوار لرزه‌خیز آلپ-هیمالیا و در محل تصادم ورقه‌های زمین‌ساختی اوراسیا- عربستان، موجب شده است تا کشور ما هرساله با زمین‌لرزه‌های متعددی مواجه شود. ترکیب شرایط تکتونیکی فعال، وجود چشمه‌های لرزه‌زا و رخداد زلزله‌های مخرب با الگوی توسعه ناپایدار در برخی از نواحی کشور و رشد سریع شهرنشینی در مناطق مستعد خطر زلزله، منجر به افزایش معرضیت و آسیب‌پذیری در برابر زلزله و بنابراین افزایش ریسک زمینلرزه طی دهه‌های اخیر در ایران شده است. این مسأله حاکی از نیاز به توجه بیشتر به این سانحه طبیعی و لزوم انجام مطالعات علمی در زمینه تحلیل خطر و ریسک زمینلرزه است. در این راستا، آموزش به متخصصانی که با جنبه‌های مختلف ریسک زمینلرزه سروکار دارند و در کنار آن، انجام پژوهش‌های علمی منظم و توسعه فناوری می‌تواند به پیشگیری و کاهش پیامدهای بالقوه‌ی زمینلرزه و همچنین ایجاد تاب‌آوری بسیار کمک کرده و منجر به یک توسعه پایدارتر با ریسک کمتر زمینلرزه در کشور شود و کتاب حاضر نیز با چنین رویکردی به نگارش درآمده است.
کتاب «مقدمه‌ای بر تحلیل ریسک زمینلرزه» در چهار فصل تدوین شده است. در فصل اول این کتاب، ابتدا کلیاتی در مورد مفهوم مخاطرات و سوانح طبیعی بیان شده و سپس، به مرور تجربیات ریسک سوانح طبیعی در دنیا و ایران، معرفی پایگاه‌های‌داده‌های جهانی و همچنین آمار مهمترین زلزله‌های جهان و ایران پرداخته شده است. در پایان این فصل، جهت آشنایی کلی با ابزارها و فناوری‌های نوین مرتبط با کاهش ریسک زمینلرزه، برخی از مهمترین سامانه‌های روز دنیا از جمله سامانه هشدار پیش‌هنگام زلزله، سامانه برآورد خسارات و پاسخ سریع زلزله، سنجش از دور (دورسنجی) و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) معرفی شده است.
به‌طور معمول در هر حوزه علمی و تخصصی، آشنایی با تعاریف و مفاهیم مهمترین واژگان و اصطلاحات مربوط به آن حوزه از دانش، یک اصل اساسی و الزامی است؛ چرا که سبب می‌شود تا افراد در آن حوزه تخصصی به درک مشترکی از مهمترین اصطلاحات متداول دست یافته و سریع‌تر، به‌راحتی و بدون ابهام و نیاز به توضیح بیشتری، با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. در این راستا، در فصل دوم کتاب تلاش شده است تا با بهره‌گیری از منابع علمی موجود، تعاریفی از مهمترین اصطلاحات متداول و پرکاربرد در حوزه ریسک سوانح طبیعی مانند مخاطره طبیعی، سانحه طبیعی، ریسک سوانح، آسیب‌پذیری، تاب‌آوری، معرضیت، بحران و چهار مرحله در مدیریت بحران شامل آمادگی، پیشگیری، بازسازی و پاسخ، و ... آورده شود. در پایان این فصل نیز نگاهی بر وضعیت مدیریت بحران در ایران و اولویت‌های ملی در راستای کاهش ریسک شده است.
فصل سوم این کتاب، به معرفی برنامه‌ها و نگاه جهانی به مسأله ریسک زمینلرزه اختصاص داشته و ابتدا به‌طور خلاصه به معرفی سازمان‌های بین‌المللی و ملی مرتبط با ریسک سوانح طبیعی و همچنین چارچوب‌ها و کنفرانس‌های جهانی سازمان ملل برای کاهش ریسک سوانح می‌پردازد. سپس، چند طرح جالب در راستای کاهش ریسک معرفی شده و درنهایت، نقش رسانه‌ها در ارزیابی اقدامات مدیریت سانحه توضیح داده شده است.
درنهایت، فصل چهارم کتاب به تحلیل ریسک زمینلرزه اختصاص دارد. در این فصل، ابتدا مؤلفه‌های ریسک زلزله شامل خطر، معرضیت (عناصر در معرض ریسک) و آسیب‌پذیری به‌طور جداگانه معرفی و در مورد نحوه محاسبه آنها صحبت شده است. سپس، سه روش متداول مورد استفاده در تحلیل ریسک زلزله شامل روش کیفی با استفاده از ماتریس ریسک، روش نیمه کمی با استفاده از شاخص‌های ارزیابی، و روش کمی با استفاده از احتمالات توضیح داده شده و در پایان نیز اشاره کوتاهی بر انواع عدم قطعیت‌های موجود در تحلیل خطر و ریسک زلزله شده است.
کتاب «مقدمه‌ای بر تحلیل ریسک زمینلرزه» به دانشجويان، متخصصان، مهندسان، کارشناسان و پژوهشگران رشته‌هاي مرتبط با ریسک سوانح طبیعی از جمله زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله، ژئوفيزيك، رشته‌های مهندسي نظیر معدن، عمران و نقشهبرداري، زمين‌شناسي، جغرافيا، مدیریت بحران و سلامت در بلایا و فوریت‌ها پیشنهاد شده و ضمناً با در نظر گرفتن وضعیت خطر و ریسک بالای زمینلرزه در کشورمان ایران، مطالعه این کتاب جهت آگاهی بیشتر درمورد ریسک زلزله ضروری به نظر می‌رسد.
***
روابط عمومی فرهنگستان علوم
