جلسه سخنرانی «آسیب‌شناسی مشارکت‌های مردمی در مدیریت‌های سنتی و نو گرای منابع آب» در تاریخ 18 خرداد 1401 توسط شاخه آبیاری گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم در فضای مجازی اسکای روم و با حضور بیش از 90 نفر از استادان، پژوهشگران از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، متخصصان آبیاری و مدیران آب کشور و اعضای گروه به صورت مجازی در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در ابتدای جلسه آقای دکتر عباس شریفی تهرانی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خوش‌آمدگویی به شرکت‌کنندگان با ارائه بیاناتی جلسه را افتتاح و سپس آقای دکتر علیرضا سپاسخواه، رئیس شاخه آبیاری فرهنگستان علوم و دبیر علمی جلسه، درباره اهمیت موضوع سخنرانی، سخنانی ایراد کرد و نیز سوابق فعالیت‌های علمی سخنران جلسه، آقای دکتر داریوش حیاتی همکار مدعو گروه علوم کشاورزی و استاد دانشگاه شیراز را به استحضار شرکت‌کنندگان رساند. بعد از آن سخنران، سخنان خود را آغاز و مطالب تخصصی مبسوطی در مورد نقش مشارکت‌های سنتی و نوگرای مردمی در مدیریت منابع آب ارائه کرد.

با توجه به منابع بسیار محدود آب که اساسی‌ترین دارایی طبیعی کشور محسوب می‌شود چنانچه بهره‌برداری از آن هماهنگ با وضعیت اقلیمی و محیط‌زیستی صورت نگیرد، آسیب‌های وارده از آن اگر نتوان گفت جبران‌ناپذیر است، بدون شک ترمیم زیان‌های ناشی از آن پر هزینه و مستلزم صرف زمان بسیار طولانی خواهد بود. این در حالی است که این ثروت طبیعی، طی سال‌های اخیر تا حد زیادی مورد بی‌توجهی و استفاده‌های بی‌رویه قرار گرفته است و عملاً منابع آب‌های زیرزمینی آن رو به زوال نسبی رفته است. در حال حاضر دو نهاد وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو متولیان مدیریت عرضه و تقاضا، و حفاظت از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور هستند. اما تا به حال فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی به کار گرفته شده نه تنها به طور ملموس ناموفق بوده است بلکه در مواردی نیز در زوال این منبع حیاتی مهم، سهم قابل ملاحظه‌ای داشته است. فرهنگستان علوم برای پرداختن به این موضوع مهم به دفعات جلسات هم‌اندیشی را با مشارکت صاحب‌نظران برگزار کرده و طی بیانیه‌هایی هشدارهای لازم را ارایه داده است. در جمع بررسی‌ها نشان می‌دهند که حفاظت منابع آب بدون مشارکت‌های مردمی و بویژه ذینفعان بی‌نتیجه بوده و در گروی طراحی برنامه‌هایی بر پایه اصول علمی می‌باشد.

پس از پایان سخنرانی‌ها، سوال‌ها و اظهارنظرهای حاضران مطرح و موضوع‌های مختلف مورد بحث قرار گرفت و نکته نظرهای مطرح شده در سخنرانی و بحث‌های متعاقب آن، به شرح زیر جمع‌بندی و ارایه شد:

- برای رهایی از بحران آب و اعمال مدیریت صحیح منابع آب باید از نگاه تک بعدی اقتصادی پرهیز شده و به ابعاد اجتماعی، اخلاقی و سیاسی آب، توجهی ویژه مبذول شود.

- با توجه به ویژگی چند وجهی منابع در حیات جامعه  نگرش تک  بعدی (Uni-disciplinary) و تکیه صرف بر متخصصان فنی در زمینه آب با رویکرد چند بعدی (Inter-disciplinary) جایگزین شود تا بتوان بحران آب در کشور را مدیریت نمود.

- برنامه‌ریزی تراکم و الگوی کشت در مناطق مختلف کشور، باید مبتنی بر ظرفیت منابع آب مناطق مختلف کشور صورت گیرد و برای جلوگیری از تشدید مضاعف بحران آب، باید از عدم همخوانی و تناسب این دو متغیر به شدت اجتناب کرد.

- برای گذار از بحران موجود آب در کشور، ضروری است که در یک بازه زمانی کوتاه، حداقل یک سوم استفاده از منابع آب موجود در بخش کشاورزی، کاسته شود که اجرای این مهم، به اقدامی سریع و جدی نیاز دارد.

- قوانین موجود در کشور، در زمینه آب، باید به طور جدی بازنگری و اصلاح شوند.

- برنامه‌ریزی توسعه و آمایش سرزمین در کشور، باید بر مبنای منابع آب موجود و چالش‌های حاصل از کمبود آب در نقاط مختلف کشور صورت پذیرد.

- آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی عمومی در زمینه بهره‌برداری بهینه از منابع آب و جلب مشارکت‌های مردمی یک ضرورت جدی است و دولت، نهادهای آموزشی و نهادهای مدنی باید به وظیفه مهم خود در این زمینه عمل کنند.

- برای مدیریت بهینه آب، سازمان‌دهی کشاورزان و بهره‌برداران منابع آب در قالب تشکل‌ها و گروه‌های همیار آب بر اساس یک اساسنامه صحیح و مناسب، ضروری است.

- برای جلب مشارکت مردمی در مدیریت منابع آب کشور باید بجای تکیه بر روش‌های سخت افزارانه، به روش‌های نرم افزارانه روی آورد.

-حکمرانی و مدیریت یکپارچه آب در کشور باید از قالب شعار خارج شده و جامه عمل بپوشد که مستلزم مهیاسازی زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم و فراهم اوردن زمینه‌های قانونی و اجرایی برای این امر مهم و کلیدی است.

در پایان شرکت‌کنندگان از مسئولان فرهنگستان علوم جهت برگزاری این نشست تشکر وقدردانی نموده و خواستار انعکاس دغدغه‌های خود در زمینه مدیریت منابع آب کشور به مسئولان کشور شدند.