حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج سید محمود دعایی یار دیرین حضرت امام (ره) و انقلاب اسلامی، نماینده ولی فقیه و سرپرست مؤسسه اطلاعات و نماینده شش دوره مجلس شورای اسلامی در سن 81 سالگی دار فانی را وداع گفت. فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران ضایعه درگذشت این انسان والامقام و شریف و متواضع و ساده زیست و با فرهنگ را به خانواده گرامی ایشان و به جامعه سیاسی و علمی و فرهنگی و مطبوعات کشور و به همه دوستداران و علاقمندان و ارادتمندان ایشان تسلیت عرض می کند و برای آن فقید سعید رحمت واسعه و آمرزش الهی مسئلت دارد.

در پی درگذشت حجت الاسلام و والمسلمین آقای دعایی، آقای دکتر رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم، در پیامی فقدان این مرد صفا و دوستی و وفا و صمیمیت را مصیبتی بزرگ برای دانش و فرهنگ و اخلاق دانست. متن پیام تسلیت رئیس فرهنگستان علوم بدین شرح است:

«هوالباقى بعد فناء کل شی

حجت الاسلام والمسلمین اقای حاج سیدمحمود دعایی مرد صفا و دوستی و وفا و صمیمیت، رخت از سرای فانی برکشید و به دیار دوست سفر کرد.

درگذشت آقای دعايى نه فقط براى دوستان خاصش بلكه براى دانش و فرهنگ و اخلاق مصيبتى بزرگ است. دعايى دوست و دوستدار دانایی و فرهنگ بود و نسبتی صميمانه با مراکز علمی و فرهنگی كشور داشت. او که بيش از چهل سال مؤسسه مطبوعاتى بزرگى را با حزم و اعتدال اداره كرد خود کمتر مى نوشت اما به تحقیق يكى از اثرگذارترین روزنامه نويسان زمان ما بود و فضائل لازم براى اين مهم را داشت.
درود و رحمت الهى بر او باد که پاك و با صفا و دور از حرص و آز و حب جاه و مقام و مال و منال زیست و اهل صلح و دوستی و جوانمردی بود و شجاعت و تواضع فوق العاده را با هم جمع كرده بود.
مرگ چنين خواجه نه كاري است خرد
این مصيبت را به همه بازماندگان گرامى و دوستانش و به اهل دانش و اخلاق تسليت مى گویم.

رضا داوری اردکانی
۱۴۰۱/۰۳/۱۶».

آیت الله آقای دکتر سیدمصطفی محقق داماد رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم نیز به مناسبت درگذشت حجت الاسلام والمسلمین آقای دعایی پیام تسلیتی به شرح ذیل صادر کرد:

«الموت نقاد وفی کفه

جواهر یختار منه الجیاد

ماتم جانسوز رحلت سید بزرگوار سلاله رسول الله(ص) تندیس اخلاق حسنه، تواضع، صفا، وفا و صداقت مرحوم حجه الاسلام والمسلین حاج سید محمود دعایی طاب ثراه ارباب فضیلت و فرهنگ را داغدار و سوگوار ساخت. اینجانب این غم جانکاه را به بازماندگان‌ آن مرحوم تسلیت عرض می کنم و صبر جمیل و اجر جزیل از درگاه حق متعال برای آنان مسئلت دارم و از خداوند می خواهم که روح بلند آن صدیق نازنین را در جوار رحمت خاصه خود جای دهد.

سیدمصطفی محقق داماد

۱۵خرداد ۱۴۰۱».

آقای دکتر علی اکبر صالحی معاون پژوهشی و قائم مقام رئیس فرهنگستان علوم نیز در پیامی رحلت آقای دعایی را تسلیت گفت. در این پیام آمده است:

«إنا لله و إنا الیه راجعون

با کمال تأسف و تألم و در عین ناباوری خبر جانگداز ارتحال حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج آقای دعایی را دریافت کردم. قریب به یک هفته پیش بود که در معیت ایشان در فرهنگستان هنر نکوداشت اثر ماندگار جناب آقای حجازی در فیلم موقعیت مهدی را داشتیم. مثل همیشه در اکثر مراسم های فرهنگی، هنری، ادبی و حماسی حضوری دلنشین و آرام‌بخش داشتند. کوتاه سخن می گفت و هر آنچه بیان می کرد بر دل می نشست چون از دلی پاک و سلیم و در کمال اخلاص و صداقت جاری می شد. در قضاوت ها منصف و عادل بود. زبانی لین داشت و در عین تواضع از بیان حقیقت هراس نداشت. در هر محفلی حضور پیدا می کرد مورد تکریم خاص و عام بود. سراسر وجودش مهربانی و مملو از عواطف انسانی بود. عاشق امام بود. یار صدیق رهبری بود. سراسر شور در خدمت به خلق و عبادت خالق بود. در زمره من أتی الله بقلب سلیم بود. در یک کلام در جمع السابقون السابقون اولئک المقربون دار فانی وداع کرد.

عاش سعیدا و مات سعیدا

خداوند روح بلند ایشان را با اولیائش محشور گرداند. از ایزد منان برای ایشان علو درجات، رحمت و غفران واسعه الهی و برای بازماندگان و دوستداران و بخصوص همکاران ایشان در مجموعه عظیم انتشارات فرهنگی اطلاعات که به حق میراث گرانقدر ایشان است أجر و صبر مسئلت دارم».

آقای دکتر محمدرضا عارف عضو پیوسته فرهنگستان علوم و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز به مناسبت درگذشت حجت الاسلام و المسلمین حاج سیدمحمود دعایی پیام تسلیتی به شرح ذیل صادر کرد:

«انا لله و انا الیه راجعون

در ایام سی و سومین سالگرد ارتحال رهبر فقید انقلاب اسلامی، یکی از یاران وفادار ایشان دیده از جهان فرو بست و دوستداران خود را در غم و ماتم فرو برد. برادر بزرگوارم حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای سیدمحمود دعایی بعد از عمری مجاهدت و تلاش در عرصه های مختلف بویژه در امر خطیر رسانه از میان ما رفت و به سوی معبود شتافت. اخلاق مداری، سعه صدر، پاکدستی، مردم داری، فروتنی و بسیاری دیگر از خصایل نیک در این مرد بزرگ متجلی شده بود. مرحوم دعایی به گونه ای روزنامه اطلاعات را اداره کرد که تریبونی برای همه دیدگاه های وفادار به انقلاب اسلامی بود و هیچگاه این رسانه باعث کدورت و ناراحتی یاران انقلاب نگردید.

این ضایعه اندوه بار را به خانواده محترم دعایی، همه علاقه مندان ایشان و اصحاب مطبوعات تسلیت عرض می کنم و برای آن انسان شریف از درگاه خداوند متعال غفران الهی و حشر با اولیا ء الله را مسئلت دارم.

روحش شاد و یادش گرامی باد».

یادداشت رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم به مناسبت بزرگداشت حجت الاسلام و المسلمین آقای دعایی در سال 1394:

حجت الاسلام سید محمود دعایی کیست؟

آنچه من می دانم این است که اگر دعایی را بشناسی نمی توانی او را دوست نداشته باشی یا به او احترام نگذاری، دعایی مردی ساده و بی تکلف و بی ادعا اما خوش سخن و خوش قلم و اهل وفا و دوستی است. اهمیت این قضیه وقتی آشکار می شود که بدانید دعایی مرد سیاست و سیاسی است. او از آغاز جوانی تا کنون یعنی در همه عمر سیاسی بوده است. چگونه می شود در عصر ما یک مرد سیاسی سی و پنج‌سال از عمرش را (حتی اگر نماینده مجلس باشد که بیست و چهار سال از این سی و پنج‌سال را در مجلس گذرانده است، بی آنکه از مجلس حقوقی دریافت کند) با سادگی و صفا از بام تا نیمه های شب سوار بر یک پیکان قراضه در خدمت اهل فرهنگ و معرفت گذرانده باشد. مگر زمان ماکیاولی و هابز و اسپینوزا سپری شده و سیاست با وفا و اخلاق صلح کرده است؟

من چون نشانه ای از این صلح در هیچ جای جهان نمی بینم بنا را بر این می گذارم که میانه دعایی با سیاست شکراب شده است. یعنی او دیگر سیاسی نیست هرچند که او را در مقام و موقع سیاسی بشناسند. شواهدی هم بر این مدعا دارم. آقای دعایی در سی و پنج سال اخیر تا آنجا که من به یاد دارم هرگز موضع سیاسی صریح اتخاذ نکرده است. شاید آن یک بار موضع گیری در مجلس هم برای رعایت عهد دوستی بوده است. این اعراض را حمل بر این نباید کرد که او شجاعت دوران جوانی خود را از دست داده است. قرار گرفتن در جانب اهل نظر و ادب و فرهنگ شجاعتی بیشتر از قرار گرفتن در کنار این یا آن جناح سیاسی می خواهد. زیرا کسی که خطر می کند و به یک جناح سیاسی می پیوندد گرچه در جنگ وارد می شود اما پناه و پشتیبان هم دارد. اما کسی که ترجیح می دهد در خدمت معرفت و فرهنگ باشد، پشتیبانش خداست و باید به او اعتماد و توکل کند به این جهت در این زمانه به فرهنگ و معرفت دل بستن، وضعی نادر و کاری دشوار است. اهل فرهنگ جناح و جبهه و عِدّه و عُدّه ای ندارند که از یکدیگر حمایت کنند و از این حیث با سیاستمداران قابل قیاس نیستند الا اینکه حمایت سیاست از اشخاص دیرپا و مستدام نیست و با یک اتفاق یا اتخاذ تصمیم ناگهانی پایان می یابد ولی اهل فرهنگ و معرفت یک حامی پنهان دارند که در زمان از آنها حمایت می کنند. این حامی همان تاریخ است که خوبی ها و زیبایی ها را نگاه می دارد و زشتی ها و پلیدی ها را هم نشان می دهد. به هر حال دعایی در جانب اهل فرهنگ است. کسانی که با شخص دعایی از نزدیک آشنا نیستند از طریق روزنامه اطلاعات می توانند او را بشناسند. پیداست که هرچه در روزنامه چاپ می شود نظر مدیر و سردبیر نیست اما هر روزنامه  ای مشی و شیوه و دستورالعملی دارد. می گویند روزنامه اطلاعات سرد است و در آن رخداد هیجان آفرین وجود ندارد و این را کسانی می گویند که معتقدند روزنامه باید میدان کشمکش ها و نزاع ها و منشاء شایعه ها و متضمن خبرهای داغ باشد و از این طریق است که مشتریان روزنامه بیشتر می شود. حمله به این و آن و نشر شایعه و تهمت و افترا وسیله مناسبی است تا همه منتظر انتشار روزنامه باشند اما این شیوه روزنامه نویسی اخلاقی نیست و مرد اخلاق به آن رضایت نمی دهد. روزنامه اطلاعات هر چیزی را چاپ نمی کند، به کسی تهمت نمی زند و ناسزا نمی گوید، از هیچ جناح سیاسی جانبداری بیهوده و متعصبانه نمی کند. نوشته های صاحبان آراء متفاوت را چاپ می کند. نمی-خواهم بگویم که روزنامه اطلاعات، جامع همه محاسن یک روزنامه است زیرا من نمی دانم یک روزنامه چه محاسنی باید داشته باشد. امر محرز اینکه روزنامه اطلاعات روزنامه ای نجیب است و این نجابت انعکاس روحیه و صفت مدیر و گردانندگانش باید باشد. گمان نشود که اینها را به حکم دوستی می گویم. دعایی دوست داشتنی و ستودنی است و به این جهت او را دوست می داریم و می ستاییم. او مرد صفا و دوستی و وفا و صمیمیت است. زندگی ساده و رفتاری بی تکلف دارد. شیرین زبان و شوخ طبع و بذله گو است. حیف که کم حرف می زند و کمتر می نویسد. این هم از خویشتنداری اوست. پس از این مقدمه در پاسخ پرسش دعایی کیست؟ می توان گفت او مردی فاضل و فرزانه و سخندان و بسیار متواضع است که ساده زندگی می کند و زندگی اش یکسره در خدمت دانش و فرهنگ و دانشمندان و فرهیختگان می گذرد. ما هنوز دعایی را به درستی نشناخته ایم و قدر او را چنانکه باید نمی دانیم و بدتر اینکه نمی دانیم در زمانه ای که خیرات و فضائل رو به تراجع و ادبار دارد، دعایی بودن و مثل دعایی زندگی کردن تا چه اندازه دشوار است ولی باید امیدوار بود که نسل فردا یا همین نسلی که تازه وارد مدرسه شده است امثال دعایی را که متأسفانه چندان زیاد نیستند، بهتر بشناسد و حرمت بگذارد و به ایشان تأسی کنند هر چند که دعایی بودن هنری دشوار است و از عهده همه کس برنمی آید.