جلسه سخنرانی «کشاورزی قراردادی، راهحلی سنتی برای مسائل جديد بخش کشاورزی» در تاریخ 1400/10/29 توسط شاخه اقتصاد، ترويج و آموزش كشاورزی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، با شرکت استادان، پژوهشگران، اعضای فرهنگستان علوم و کارشناسان به صورت برخط (آنلاین) برگزار شد. در این جلسه، ابتدا آقای دکتر عباس شریفی تهرانی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان، ضمن خیر مقدم به حاضرین، جلسه را افتتاح کرد و سپس آقای دکتر ايرج ملك‌محمدی دبیر علمی همایش، مطالبی درباره ضرورت‌ها و چالش‌های کشاورزی قراردادی و اهميت آن در اقتصاد و ترويج كشاورزی ارائه داد. سپس سخنران اصلی این همایش، آقای دکتر آرش دورانديش از دانشگاه فردوسی مشهد، مطالب مبسوطی را درباره مشكلات بخش كشاورزی و راهكارهای برون رفت از آن، اهميت و ضرورت كشاورزی قراردادی، به عنوان يك راهکار برای رفع مشكلات سنتی و جديد بخش كشاورزی و مزايا و معايب آن بیان کرد. پس از پایان سخنرانی‌ها، سؤال‌ها و اظهارنظرهای حاضران مطرح و موضوع‌های مختلف مورد بحث قرار گرفت.
تولید مشارکتی در بخش کشاورزی جهان و ايران دارای سابقه‌ای طولانی است. كشاورزی قراردادی با توجه به کمیّت و کیفیّت محصول، زمان و مکان تولید، فرآوری، بازاررسانی و بازاریابی محصول از تنوع فراوانی در سطوح کشوری، منطقه‌ای و محلّی برخوردار است. كشاورزی قراردادی به اشکال گوناگون مانند «دولتی – کشاورزان» (ادارات انحصاری دخانیات، چغندرقند، پنبه)، «شرکتی- مردمی» (شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی روستائی و بنگاه شیمیائی وزارت کشاورزی)، «مردمی-مردمی» (تُجّار، بُنکداران و پیمانکاران)، «مالکان– کشاورزان» و «کشاورزان- کشاورزان» در ايران رایج، بوده و هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گيرد. اما، سهم اندك آن در مدیریت توليدات كشاورزی، نشان از استقبال نشدن از اين شيوه بين كشاورزان و خريداران محصولات كشاورزی دارد. وزارت جهاد كشاورزی در دولت سيزدهم، توجه ويژه‌ای به گسترش كشاورزی قراردادی کرده و آن را از اولويت‌های سياستی خود قرار داده است و سعی در اجرايی نمودن آن برای محصولات مختلف دارد. از این رو، لازم است كه برتری‌ها و نارسایی‌های اين شيوه توليد مورد بررسی قرار گيرد تا با برنامه‌ر‌يزی مناسب بتوان از مزايای آن بهره‌مند شد.
این بیانیه که برای ارایه به فرهنگستان علوم و استفاده سازمان‌ها و نهادهای اجرایی در بخش کشاورزی و دیگر بخش‌های مرتبط با بخش کشاورزی تدوین و ارایه شده از نتیجه‌گیری، هم‌اندیشی و نظرهای مطرح شده در سخنرانی و گفتمان‌های تخصصی فرهیختگان علمی و اجرایی شرکت‌کننده در این نشست فراهم آمده است. برای ترویج و گسترش کشاورزی قراردادی به عنوان رهیافتی در توسعه نظارت شده بخش کشاورزی، بایدهایی از دیدگاه‌های مطرح شده و دستاوردهای این پویش علمی به عنوان راهکارها در این بیانه علمی به شرح زیر ارایه می‌شوند.
1- از آنجا که بی‌شک، توجه به تجربه كشورهای مختلف در كشاورزی قراردادی و استفاده از تجربه‌های پیشین طرح‌های افزایش تولید و کشاورزی پیمانی از سال 1354 در کشور ما می‌تواند در تقویت عوامل پیش‌برنده و رفع عامل‌های بازدارنده کشاورزی قراردادی در اجرا و جلوگيری از انحصار و رانت موثر باشد پیشنهاد و توصیه می‌شود که وزارت جهاد کشاورزی، موضوع کشاورزی قراردادی را با توجه به سوابق قدیمی آن و آسیب‌شناسی که در این مورد صورت گرفته، در دستور و برنامه کاری خود قرار دهد.
2- کشاورزی قراردادی یک رهیافت حفاظتی در اقتصاد کشاورزی است که از دید ترویج یک تکنیک در تاکتیک اقتصاد مقاومتی تلقی می‌شود. از این رو باید برای توانمندسازی بخش کشاورزی در تأمین نیاز کشور ضمن حفظ تولیدکننده برای ماندگاری در تولید، نیاز غذایی کشور و پایداری امنیت تولید و تولیدکننده در بخش گسترده کشاورزی از پژوهشگران، متخصصان، و کارشناسان خبره ترویج و آموزش کشاورزی برای طراحی و شبیه‌سازی مدل‌های مورد نیاز کشاورزی قراردادی در پایگاه‌های نمونه اولیه (پایلوت) استفاده کرد.
3- كشاورزی قراردادی باید به عنوان راهكاری برای جلوگيری از مشكلات صادرات محصولات كشاورزی و در راستای تقویت آن و پیشگیری از برگشت محصولات صادراتی و رعایت استاندارد کشورهای واردکننده، مورد توجه كشاورزان، صادركنندگان و برنامه‌ريزان بخش كشاورزی قرار گيرد.
4- بخش کشاورزی باید پیش از ورود به کشاورزی قراردادی، سازوکارهای قيمت گذاری، ثبات قیمت‌های تضمینی و گسترش زيرساخت‌های نگهداری و حمل و نقل و دیگر زیرساخت‌های لازم را فراهم نماید.
5- برای جلب اعتماد و پایداری پیمانکاران (کشاورزان) باید در مورد ابهام‌هایی مانند شیوه نظارت و ارزشیابی، محتوای قرارداد، نقش دولت، شرایط ورود بخش خصوصی، فرآیندهای اجرایی، ضمانت‌های اجرایی قوی و مطمئن و انحصاری نشدن، شفاف‌سازی شود.
6- برای این که کشاورزی قراردادی به یک فرهنگ در کشور تبدیل شود، باید به موضوع منابع انسانی، مهندسی و مدل‌سازی ترویج و آموزش اين شيوه توليد در کشاورزی و حتی حفظ، احیا، توسعه و بهره‌برداری از منابع طبیعی توجه ویژه گردد و حضور مروجان و کارشناسان آگاه ترویج و آموزش کشاورزی پشتوانه علمی و فن‌آورانه این شیوه در تضمین موفقیت آن باشد.
7- از آنجا كه كشاورزی قراردادی راهكاری برای جلب مشاركت بخش خصوصی در توسعه کشاورزی و اجرای وظايف دولت در این زمینه است، باید شرایطی فراهم گردد تا بخش خصوصی در عقد پیمان‌های کشت مشارکت نماید و دولت بیشتر نقش نظارتی در این زمینه داشته باشد.
