به استناد بند 4 قانون اهداف و وظايف شوراي عالی انقلاب فرهنگی و مصوبه يكصد و سی و پنجمين نشست مورخ 15 دی 1366 آن شورا، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ايران كه به اختصار «فرهنگستان» ناميده مي­ شود طبق اين اساسنامه تشكيل مي­ شود.

ماده 1- هدف: نيل به استقلال علمی و فرهنگی و توسعه علوم و فنون و تقويت روح پژوهشی و ارتقای سطح علمی و فرهنگی كشور و دستيابی به آخرين يافته­ ها و نوآوري ها در عرصه دانش از طريق فعاليت های جمعی و جذب و حمايت و تشويق دانشمندان و محققان برجسته.

ماده 2- وظايف:

1-  كوشش در جهت گسترش مرزهای دانش و تلاش مستمر برای ارتقای سطح دانش و پژوهش در كشور.

2-  بررسی و تحليل وضعيت علمی و فنی و آموزشی و پژوهشی كشور و ارائه پيشنهاد در زمينه بهبود و ارتقای آن به مراجع ذيربط.

3- انجام امور مشاوره علمی و تحقيقاتی اساسی و مسائل مربوط به تكنولوژی كه از سوی دولت، شورای پژوهش های علمی و مراكز علمی و تحقيقاتی از فرهنگستان درخواست مي­ شود و ارائه پيشنهادهای لازم در اين زمينه­ ها.

4- مطالعه تجربيات كشورها در كسب و توسعه علوم و تكنولوژی و همچنين بررسی آخرين يافته ­های علمی و نحوه استفاده از آنها با توجه به زمينه­ ها و امكانات موجود در كشور.

5- تشويق و ترغيب دانشمندان و پژوهشگران به خلق آثار علمی، ادبی و هنری از طريق حمايت مادی و معنوی ايشان.

6- ايجاد تسهيلات لازم در جهت مبادله اطلاعات و نتايج تحقيقات و تبادل نظر بين دانشمندان و محققان و مبادله متخصصان و پژوهشگران با فرهنگستان های علوم ساير كشورها به­ ويژه كشورهای اسلامی و جهان سوم با واگذاری بورس و استفاده از مسافرت های علمي و فرصت های مطالعاتی از طريق مراجع ذيربط.

7- بررسی و پيشنهاد ضوابط در خصوص ارتقای سطح علمی سمينارها و كنگره ­ها و كنفرانس های علمی در سطح ملی و بين­ المللی و ارزيابی اين گونه مجامع.

8- برگزاری سمينارها و كنفرانس ها و كنگره­ ها و سمپوزيوم ها در زمينه جديدترين يافته­ های علمی فنی و فرهنگی.

9- اشاعه اطلاعات و دانسته­ های علمی از طريق انتشار مجلات و كتب علمی و پژوهشی بالاخص نتايج تحقيقات و يافته ­های جديد علمی و فرهنگی در سطح كشور و جهان.

10- اعطای پاداش و جايزه و نشان علمی به دانشمندان و پژوهشگران و مؤسساتی كه خدمات علمی و يا هنری برجسته ­ای انجام داده ­اند از طريق مراجع قانونی.

11- پيشنهاد تخصيص اعتبارات و امكانات تحقيقاتی برای فعاليت های دانشمندان برجسته.

12- بررسی و تصويب عضويت فرهنگستان در مجامع و سازمان های بين­ المللی كه وظايف و اهداف متناسب با وظايف و اهداف فرهنگستان دارند در چهارچوب قوانين و مقررات كشور.

 ماده 3- اركان فرهنگستان عبارت است از:

1-  رئيس جمهور در مقام رياست عاليه فرهنگستان 

2- هیأت امنای فرهنگستان های جمهوری اسلامی ایران

3- مجمع عمومی (متشكل از اعضای علمی پيوسته)

4- رئيس فرهنگستان

5- شورای علمی (رئيس فرهنگستان و رؤسای گروه های علمی)

6-  دبير فرهنگستان

 ماده 4- مجمع عمومی

«مجمع» مركب است از كليه اعضای پيوسته فرهنگستان. جلسات اين مجمع حداقل سالی دو بار تشكيل مي­ شود.

تبصره 1- اعضای وابسته مي­ توانند در مجمع بدون حق رأی شركت كنند.

تبصره 2- رياست مجمع با رئيس فرهنگستان است.

ماده 5- وظايف مجمع عمومی

- تصويب سياست ها و برنامه ­های علمی فرهنگستان.

- تصويب نظامنامه نحوه اجرای فعاليت های علمی فرهنگستان.

- تعيين دانشمندانی كه شرايط دريافت پاداش، جايزه، بورس، مدال، نشان و يا فرصت مطالعاتی را دارند و معرفی ايشان به رياست عاليه فرهنگستان.

- انتخاب اعضای پيوسته، وابسته و افتخاری.

 ماده 6- شورای علمی

شورای علمی مركب است از:

-  رئيس فرهنگستان، به عنوان رئيس شورا

-  رؤسای گروه های علمی

 ماده 7- وظايف شورای علمی

-  بررسی سياست ها و برنامه ­های علمی فرهنگستان و  پيشنهاد آن به مجمع برای تصويب.

-  تدوين و تأیید نظامنامه نحوه اجرای فعاليت های علمی فرهنگستان و ارائه آن به مجمع برای تصويب.

- تعيين وظايف گروه های علمی.

-  بررسي و اظهارنظر در مورد طرح های علمی و ارجاع آن به گروه های علمی ذيربط.

-  تعيين اهم مسائل و موضوعاتی كه لازم است مورد تحقيق قرار گيرد و پيشنهاد آنها به مراكز علمی ذيصلاح در كشور.

-  تهيه و تدوين ضوابط مربوط به اعطای پاداش، جوايز، بورس، نشان و مدال به افراد واجد شرايط.

- بررسی و پيشنهاد ضوابط در خصوص ارتقای سطح علمی سمينارها و كنگره­ ها  و كنفرانس های علمی در سطح ملی و بين­ المللی و ارزيابی اين گونه مجامع.

-  انجام دادن ساير كارهايی كه از سوی هيأت امنای فرهنگستان ها، مجمع و رياست فرهنگستان به اين شورا ارجاع می شود.

 ماده 8- رئيس فرهنگستان

رئيس فرهنگستان از ميان اعضای فرهنگستان به پیشنهاد رئیس ­جمهور و تصویب شورای­ عالی انقلاب فرهنگی و با حکم ایشان برای یک دوره 4 ساله انتخاب می­ شود. تغییر رئیس مزبور به علل مختلف از جمله فوت، کناره­ گیری، عزل و استعفاء قبل از پایان دوره نیز مطابق همین شیوه خواهد بود.

تبصره: انتخاب مجدد رئیس فرهنگستان بلامانع است.

 ماده 9- وظايف رئيس فرهنگستان

- پيشنهاد سازمان اداری، بودجه و حساب های سالانه به هيأت امنای فرهنگستان ها جهت تصويب.

- پيشنهاد عضويت فرهنگستان در مجامع بين­ المللی.

- انتصاب رؤسای گروه های علمی، و دبیر فرهنگستان

- پيشنهاد افراد به عنوان اعضای پيوسته، وابسته و يا افتخاری فرهنگستان به مجمع جهت تصويب.

- پيگيری و نظارت بر حسن اجرای تصميمات هيأت امنای فرهنگستان ها، مجمع و شورای علمی.

-  دعوت از اعضای مجمع عمومی و شورای علمی برای تشكيل جلسه.

 ماده 10- دبير فرهنگستان به انتخاب و حكم رئيس فرهنگستان منصوب مي­شود.

 ماده 11- وظايف دبير فرهنگستان

-  اداره كليه امور دبيرخانه اعم از اداری و مالي

- تأمين كاركنان مورد نياز فرهنگستان

- انجام ساير اموری كه از طرف مجمع، شورای علمي و رياست فرهنگستان به وی محول مي­ شود.

 ماده 12- گروه های علمی

گروه های علمی فرهنگستان عبارتند از:

- گروه علوم اسلامی

- گروه علوم انسانی

- گروه علوم پايه

-  گروه علوم دامپزشكی

-  گروه علوم کشاورزی

-  گروه علوم مهندسی

تبصره 1- هر گروه علمی متشكل از تعدادی اعضای پيوسته يا وابسته فرهنگستان است كه با توجه به نوع تخصص ايشان توسط رئيس فرهنگستان برای عضويت در گروه انتخاب شده­ اند. هر گروه علمی رئيسی خواهد داشت كه توسط رئيس فرهنگستان منصوب مي­ شود.

تبصره 2- وظيفه گروه تنظيم و ارائه برنامه­ های علمی به شورای علمی خواهد بود.

 ماده 13- فرهنگستان مؤسسه ­ای است با شخصيت حقوقی مستقل كه به نهاد رياست جمهوری وابسته است. اعتبارات فرهنگستان همه ساله ذيل رديف های نهاد رياست جمهوری منظور مي­ گردد.

 ماده 14- فرهنگستان جز در مورد ذيحسابی موضوع ماده 31 قانون محاسبات عمومی از لحاظ امور مالی و معاملاتی تابع مقرراتی خواهد بود كه از طرف هيأت امنای فرهنگستان ها تصويب مي­ شود.

 ماده 15- فرهنگستان دارای اعضای پيوسته، وابسته و افتخاری خواهد بود كه با معرفی و تصویب شورای­ عالی انقلاب فرهنگی و یا خود فرهنگستان و بر اساس ضوابط و معیارهای علمی مصوب انتخاب می شوند و عضویت ایشان مادام­العمر خواهد بود.

تبصره 1- اعضای پيوسته بايد ايرانی و ملتزم به رعايت قوانين جمهوری اسلامی ايران باشند. همچنين اين اعضا بايد حداقل دارای درجه دانشياری با رهبری پژوهش باشند. عضويت خبرگان بدون مدرك در صورتي­ كه درجه علمی ايشان طبق مقررات مربوط معادل موارد فوق ارزيابی شده باشد، بلامانع است.

تبصره 2- دانشمندان برجسته بين ­المللی كه به عضويت افتخاری فرهنگستان پذيرفته مي­ شوند، وظيفه ­ای در فرهنگستان ندارند و انتخاب ايشان به احترام مقام علميشان است.

تبصره 3- هر يك از اعضای پيوسته فرهنگستان «علوم»‌ كه در طول يك سال، شش ماه متوالی يا بيش از 3/2 جلسات را بدون موافقت رئيس فرهنگستان غيبت داشته باشند، مستعفی شناخته خواهند شد.

در مورد غيبت اعضای وابسته و افتخاری و مستعفی شناخته شدن آنها مقرر شد در مجمع عمومی فرهنگستان علوم تصميم ­گيری شود. در جلسه 23 مجمع عمومی مورخ 31/4/1372 مشمول اعضای وابسته نيز شد.

تبصره 4- عضویت اعضای وابسته برای مدت 4 سال است و انتخاب مجدد ایشان بلامانع می­ باشد.

 ماده 16- فرهنگستان حداقل 15 عضو پيوسته از ميان دانشمندان رشته­ های مختلف خواهد داشت كه بار اول به ­وسيله شورای عالی انقلاب فرهنگی انتخاب خواهند شد.

 ماده 17- آيين­ نامه چگونگی رسيدگی به حساب های سالانه مؤسسه با هماهنگی نهاد رياست جمهوری و وزارت امور اقتصاد و دارايی تهيه و به تصويب هيأت امنای فرهنگستان ها مي­ رسد.

ماده 18- اين اساسنامه مشتمل بر هجده ماده و نه تبصره در جلسات 96، 97، 98، 99، 100 مورخ 3/8/1367، 10/8/1367، 17/8/1367، 24/8/1367، 1/9/1367 شورای مشترك كميسيون های شورای­ عالی انقلاب فرهنگی به تصويب رسيده و به موجب مصوبات جلسات 329 مورخ 27/2/1373و 333 مورخ 21/4/1373 و 341 مورخ 23/8/1373 و 477 مورخ 21/1/1380 و 650 مورخ 21/7/1388  به   18 ماده و 9 تبصره اصلاح شده است.