ملاحظاتی درباره پدیده بیابان زایی
دکتر حسن احمدی عضو پیوسته گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم
بحران خشکسالی در قاره آفریقا در اواخر دهه 70 میلادی موجب تنش و قحطی زیادی شد و در پی این وضع در سال 1992، سران کشورهای جهان در ریودوژانیرو آرژانتین جمع شدند و تصمیم قاطع گرفتند که پدیده تخریب سرزمین یا بیابانزایی یک معضل جهانی است؛ بنابراین 27 خرداد (برابر با 17 ژوئن) را به عنوان روز مبارزه با خطرهای تخریب سرزمین نامگذاری کردند. در این روز به مردم جهان هشدار داده میشود تا حدودی، تخریب سرزمین را کاهش دهند.
بیابانزایی به معنای تخریب زمین در اثر دو پدیده اقلیمی و انسانی است. سازمان ملل متحد در سالهای دور اعلام کرده بود آب و هوای خشک، نیمهخشک و نیمهمرطوب در پدیده بیابانزایی تأثیر دارد؛ اما امروز نمیتوان اقلیم خاصی را برای پدیده بیابانزایی در نظر گرفت و تمام مناطق اعم از نیمهمرطوب، نیمهخشک و خشک تحت تأثیر پدیده بیابانزایی هستند.
طبق گزارش سازمان ملل متحد، یک میلیارد و 600 میلیون نفر جمعیت دنیا، سهچهارم اراضی به مساحتی معادل پنج میلیارد هکتار در 110 کشور جهان تحت تأثیر تخریب قرار میگیرند. 73 درصد مراتع جهان به مساحت سه میلیارد و 300 میلیون مترمکعب در معرض این پدیده هستند، همچنین بین 50 تا 70 هزار کیلومترمربع اراضی حاصلخیز از چرخه تولید خارج میشوند و سالانه 50 میلیارد دلار خسارت مستقیم ناشی از این پدیده به اراضی کشاورزی است که البته غیر از پدیدههای اقتصادی و اجتماعی و مهاجرتهاست.
به طورکلی از بین 41 بلای طبیعی، 31 مورد در ایران روی میدهد و مهمترین آنها به ترتیب عبارت است از؛ تغییر اقلیم، کاهش آبهای شیرین و بیابانزایی. طبق آمار وزارت نیرو، از 80 تا 85 درصد آبهای زیرزمینی استفاده میکنیم. آمار سال 1375 نشان میدهد از 400 میلیارد مترمکعب بارش در سال، 135 میلیون مترمکعب را که منابع آب تجدیدپذیر بودند استفاده کردیم؛ در حالی که متوسط بارندگی در آن سال 251 میلی متر بود و 87 میلیارد متر مربع روانآب داشتیم. اما اکنون از 400 میلیارد متر مکعب، میزان روانآب ما 48 درصد کاهش پیدا کرده است. بیش از 90 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف میشود ولی راندمان 30 درصدی دارد بدون اینکه روشهای جدید آبیاری را در کشاورزی اجرا کنیم.
مهمترین پیامدهای بیابانزایی، خشکسالی، سیل و فرسایش آبی و بادی خاک است و ما شاهد خشکسالی و سیلهای متعددی در کشور هستیم. سالانه حدود دو و نیم میلیارد تن از خاک تخریب و به صورت رسوب از سیستم خارج می شود. حدوداً 120 میلیون هکتار از مساحت یک میلیون و 600 متر مربعی ایران تحت تأثیر تخریب است؛ حدود 80 تا 90 میلیون هکتار تحت تأثیر فرسایش آبی و 24 میلیون هکتار تحت تأثیر فرسایش بادی است و دو و نیم میلیارد تن در سال خاک تخریب میشود. در مناطق نیمه خشک بیشتر فرسایش بادی است؛ جایی که بارش بیش از 300 میلیمتر است. مانند حوزه سفیدرود که استانهای زنجان، آذربایجان غربی، همدان و کردستان را در برگرفته و سالانه 260 میلیون تن رسوب پشت سدهای ما قرار میگیرد. در مورد فرسایش بادی و گردوغبار در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر دیده میشود.
سدسازیهای غیرکارشناسی نیز از عوامل گسترش بیابان در کشور است. اکنون 15 نهاد در کمیته ملی مقابله با بیابانزایی عضو هستند. مدیریت این کمیته را وزارت جهاد کشاورزی برعهده دارد و وزارت نیرو نیز عضو آن است. با این وجود، میبینیم که وزارت نیرو در مواردی مسبب تخریب سرزمین است؛ مثلاً سدسازی در هیچجا به این عظمت وجود ندارد. ایران و ترکیه 15 سد روی رودهای دجله و فرات زدهاند که همین باعث شده دو میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق قابل استفاده نباشد. به همین دلیل 80 تا 85 درصد از منابع گردوغبار از خارج از کشور و 15 درصد داخلی است. سدها مشکلات زیادی ایجاد میکنند. مثلاً سد کرج باعث شده منطقه شهریار امروز با مشکلات زیادی روبرو شود یا دریاچه ارومیه که به دلیل سدهای فراوان به این وضع افتاده است.
Lebron James Shoes